Johannes Kuiken

Geslacht:	Man
Vader:	Jan Kuiken
Moeder:	Grietje Siderius
Geboren:	3 MRT 1860	Sint Annaparochie
Overleden:	8 Juli 1936	Sint Annaparochie
Beroep:		boekdrukker
Religie:		Ned. Hervormd, geen
Aantekeningen:	Kuiken was het oudste kind in een groot gezin in St. Anna Parochie, de hoofdplaats van de gemeente Het Bildt in het Noorden van Friesland. Zijn vader was daar bakkersknecht en had vervolgens een boekhandel. Na 1867 liep de boekhandel beter zodat neveninkomsten, bij voorbeeld uit de verkoop van garens, minder nodig waren. In oktober 1868 begon zijn vader een kleine drukkerij, gevolgd door de uitgave van de Bildtsche Courant. Kuiken ging naar de lagere school en ontving privé-les van meester Klaas S. Meijer, zijn latere schoonvader; die hem kennis van het Frans en Duits bijbracht. Hij werkte tot zijn zeventiende jaar in de drukkerij van zijn vader en vertrok toen om elders ervaring op te doen, eerst bij enkele christelijke drukkerijen in Leeuwarden, later in Dordrecht. Zijn vader had plannen de eigen drukkerij uit te breiden en haalde Kuiken in 1880 naar St. Anna Parochie terug. Via een advertentie kwamen vader en zoon in aanraking met Bruno Liebers, die in Den Haag onder meer Recht voor Allen drukte en daarvoor een grote snelpers had gekocht. Zij kochten diens oude pers voor f 1200,-. Kuiken verbleef twee weken op de drukkerij van Liebers om de pers te leren kennen en maakte daar kennis met de strijd voor socialisme en kiesrecht. In 1885 schreef hij aan F. Domela Nieuwenhuis 'dat hier een geest merkbaar wordt, die wil werken in onze richting'. Sinds die tijd waren vader en zoon Kuiken actief in de kiesrechtbeweging en stond de Bildtsche Courant in dienst van de propaganda voor het algemeen kies- en stemrecht. Domela, die bij hen aan huis kwam, sprak begin 1885 twee maal kort na elkaar in St. Anna Parochie en keerde er aan het eind van het jaar terug. In deze tijd was Kuiken socialistisch georiënteerd. Het algemeen kiesrecht was, zo schreef hij aan Domela, 'een uitstekende vlag om de lading te dekken; wie met de deur in 't huis valt loopt groot gevaar buiten geworpen te worden zonder succes dan een blauwen neus'. De veroordeling van Domela, de oranjefuries, de activiteiten van de Sociaal-Democratische Bond en de kiesrechtbeweging kregen in deze jaren veel aandacht in de Bildtsche Courant. Mede aan de activiteiten van de Kuikens en hun krant was het te danken dat in St. Anna Parochie een grote afdeling van de Bond voor Algemeen Kies- en Stemrecht ontstond, waarvan Kuiken secretaris werd. Bij het in 1890 gehouden petitionnement voor algemeen kiesrecht leverde het dorp St. Anna Parochie meer handtekeningen dan de stad Leeuwarden of provincies als Gelderland en Overijssel. In 1891 werd Kuiken lid van het bestuur van het Friesch Comité van de Volkspartij, de provinciale overkoepeling van de 'democratische vereenigingen in Friesland'. Hij bleef dat tot de opheffing van de Volkspartij in 1897 en was vanaf 1895 secretaris-penningmeester. Hij was tevens bestuurslid van het Volksgebouw in zijn woonplaats en de leesbibliotheek. In de strijd van de landarbeidersbond Broedertrouw op Het Bildt koos de Volkspartij de kant van de landarbeiders. Kuiken deed hetzelfde. Toen de staking eindigde met de uitsluiting van veel Broedertrouwleden, kreeg hij samen met Jan Stap het beheer over de ingezamelde gelden. Daarmee werden de arbeiders van levensmiddelen voorzien en werd vlas gekocht om in de winter te bewerken. De Bildtsche Courunt koos partij voor de stakers, hoewel die keuze niet in het voordeel van de boekhandel en uitgeverij was. De boekhandel, waarin ook zijn zuster Trijntje werkte, verloor klandizie en de drukkerij kreeg minder orders, maar kon deze compenseren met drukwerk van buiten de gemeente. De Boerenbond begon een eigen krant, maar deze leidde vier jaar lang een kwijnend bestaan. Ook het Waterschap, waarvan de grote boeren het bestuur vormden, keerde spoedig bij Kuiken terug. In de jaren negentig was de Bildtsche Courant met de hoofdartikelen van Vitus Bruinsma een belangrijke spreekbuis van de radicale beweging, ook buiten Friesland. Kuiken zelf koos in de discussies binnen de socialistische en de kiesrechtbeweging na 1891 wel voor de parlementaire weg, maar sloot zich noch bij de Vrijzinnig-Democratische Bond noch bij de SDAP aan. Hij was een tegenstander van de staatsinvloed die de SDAP voorstond en wilde niet 'gemaszregelt' worden. In het midden van de jaren tachtig was Kuiken in aanraking gekomen met de ideeën van Henry George en sindsdien was hij een overtuigd landnationalisator. In 1892 werd hij lid van het hoofdbestuur van de Nederlandsche Bond voor Landnationalisatie, wat hij bleef tot deze Organisatie in 1898 in het niets verdween. In 1895 werd hij met de typograaf Klaas van Zandbergen voor de Volkspartij in de gemeenteraad van Het Bildt gekozen (tot september 1917). Hij bleef de Volkspartijgedachte trouw, ook toen de Organisatie al verdwenen was. Met drie anderen stelde hij in 1909 in de raad voor om de gemeente voor f8.000 aan land te laten kopen. Kuiken verdedigde het voorstel, onder meer met de argumentatie dat particulier grondbezit een groot maatschappelijk onrecht was. Het voorstel werd verworpen, maar Kuiken wist te bereiken dat het gemeentebestuur per jaar duizend gulden op de begroting zette voor de aankoop van land door het Burgerlijk Armbestuur. Vanwege wettelijke belemmeringen viel er met betrekking tot de grondeigendom weinig meer te bereiken. Het spoor van grondhervorming en grondwaardebelasting bleef Kuiken tot het eind van zijn leven vasthouden. In de jaren dertig was hij opnieuw actief toen deze beweging een opleving meemaakte. Hij was een van de oprichters van de Nederlandsche Vereeniging tot Hervorming van de Grondeigendom, waarvan Arjen Sevenster - 'de econoom uit Wier' - de ideologische voorman was. Sevenster kwam bij hem thuis, evenals Harm Kolthek van de grondpartij Recht en Vrijheid, waarvan Kuiken een van de eerste leden was. Kuiken wordt omschreven als een praktisch gericht, maar principieel man. In zijn Bildtsche Courant nam hij als geheelonthouder zelfs geen advertentie voor abdijsiroop op. Hij was vegetariër en rookte niet. Kuiken had betekenis als uitgever van tientallen brochures en een aantal periodieken uit de progressieve beweging. Hij gaf brochures uit van Domela Nieuwenhuis, P. Kropotkin, de landnationalisatoren A. Rauwerda, J. Stoffel, M. Flürschheim en Sevenster en drukte vele jaren de periodieken van de grondbeweging en het drankbestrijdersblad De Blauwe Vaan. Met de drankbestrijding was hij door toedoen van Piet van der Meulen in aanraking gekomen. Van de Nederlandsche Vereeniging tot Afschaffing van Sterken Drank, later: Alcoholhoudende Dranken - de 'blauwe' NV - was hij vele jaren hoofdbestuurder. De drukkerij en uitgeverij deed hij later over aan zijn bedrijfsleider Hoekstra. Kuiken, die lichamelijk niet sterk was, gold als sympathiek, beschaafd en belezen. Zijn laatste levensjaren waren moeilijk, sinds zijn heldere geest hem had verlaten. Bij zijn begrafenis sprak Kolthek. St. Anna Parochie noemde later een straat naar Kuiken. Archief: Archief J. Kuiken Jzn. in IISG (Amsterdam; vgl. Campfens2, 291); Bijzonderheden omtrent de familie Johannes Jans. Kuiken etc. (manuscript 1931) in: Rijksarchief in Friesland (Leeuwarden). Publicaties: tal van artikelen in de Bildtsche Courant, De Blauwe Vaan en organen grondhervormingsbeweging. Literatuur: T. van der Wal, Op zoek naar een nieuwe vrijheid (Leiden 1972); J. Frieswijk, Socialisme in Friesland 1880-1900 (Amsterdam 1977). Auteur: Johan Frieswijk Oorspronkelijk gepubliceerd in: BWSA 4 (1990), p.114-117 Laatst gewijzigd: 00-00-1990

Gezin 1

Huwelijkspartner:	Geertje Meijer	geb. 23 Dec 1855 overl. 15 Apr 1934
Huwelijk:	13 Sept 1883	Het Bildt
Kinderen:
	Harmanna Kuiken	geb. 11 Dec 1897 overl. 8 Juli 1942