Jan Pieter Terweij

Geslacht:	Man
Vader:	Tijs Terweij
Moeder:	Geertruida Kater
Geboren:	11 OKT 1883	Amsterdam
Overleden:	18 MRT 1965	Dotzigen, Zwitserland
Beroep:		kunstschilder
Religie:		Doopsgezind
Aantekeningen:	De vader van Terwey was de in onderwijskringen bekende Tijs Terwey, met E.J. Potgieter toen een van de weinige kenners en vertalers van Scandinavische literatuur. Jan Terwey verloor zijn vader op tienjarige leeftijd en werd door zijn zachtmoedige moeder opgevoed in een zeer vrijzinnig-godsdienstig milieu. Hij trad op zestienjarige leeftijd toe tot de doopsgezinde gemeente, na een eigenhandig geformuleerde en geschreven belijdenis. Vanaf 1897 volgde Terwey op de Quellinusschool de opleiding tot lithograaf. De middelbare school-kennis maakte hij zich eigen via privaatlessen. In 1900 vervolgde hij zijn opleiding aan de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten, waar hij in 1901 afstudeerde. Daarna studeerde hij nog een jaar aan de Rijksschool voor Kunstnijverheid. Hij las in deze tijd veel over socialisme en anarchisme en werd vegetariër. Voordat Terwey ging schilderen, moest hij in militaire dienst. In eerste instantie had hij geen bedenkingen daartegen, maar toen hij naar eigen zeggen als vegetariër een militaire voorraad vlees moest bewaken, drong de zinloosheid van het militarisme tot hem door. Hij kwam in contact met een groepje jongelui onder leiding van Edo Fimmen, die vanuit hun christendom via vegetarisme, geheelonthouding, anti-vivisectie en Rein Leven de wereld wilden verbeteren. Terwey ging tijdens zijn zomerverlof in het Gooi schilderen. Daar ontmoette hij de schilder Otto van Rees, zoon van de christen-anarchist professor J. van Rees. Deze nam hem onder zijn hoede en introduceerde hem in de christen-anarchistische kolonie te Blaricum. Terwey kwam onder hun invloed en wilde in Amsterdam een christen-anarchistisch blad beginnen. In november 1903 weigerde hij dienst 'omdat ik in mij voel, dat soldaat-zijn strijdt tegen Heiligheid en Liefde'. Hij werd in het Haarlemse Huis van Bewaring opgesloten. Daarop reageerden de christen-anarchisten door via het Landelijk Comité Zaak-Terwey actie tot zijn vrijlating te voeren. Het comité verspreidde vlugschriften, zamelde handtekeningen en geld in en hield tal van bijeenkomsten. In maart 1904 werd Terwey na enkele maanden gevangenisstraf uit militaire dienst ontslagen. Hij schreef na zijn vrijlating direct in het christen-anarchistische Tegen leugen en geweld een antimilitaristisch stuk voor de lotelingen. Terwey's daad trok ook de aandacht van Leo Tolstoi, die op 27 juni 1904 in The Times schreef dat niet het socialisme als stroming de vrede zou brengen maar het handelen van eenvoudige lieden zoals Terwey. Na zijn vrijlating trok Terwey er op uit om te spreken. Hij schreef over dienstweigeren en dienstweigeraars in het blad van de christen-anarchisten Vrede. In Sloten maakte Terwey, die daar in 1904 schilderde, kennis met de schoolmeester en latere schrijver Cor Bruijn. Zij deelden hun idealen. Samen wilden ze boeken publiceren. Ze waren eind 1905 van plan naar Drente te vertrekken om daar een kunstenaarscommune te beginnen. Maar ze vertrokken tenslotte naar de voormalige christen-anarchistische kolonie te Blaricum, waar ze met broer Pieter Terwey intrek namen in de villa Vox Humanitatis. Samen probeerden zij als kunstenaar een bestaan op te bouwen. Terwey nam het initiatief tot het oprichten van een soort produktieve coöperatie van kunstenaars, die tegen een bescheiden uurloon schilderijen onder het volk moest brengen. Hij wilde op die manier de kunsthandel uitschakelen, die kunst als luxe bracht. Op een tentoonstelling te Blaricum verkocht hij met succes zijn schilderijen en tekeningen tegen lage prijzen. In 1905 exposeerde Terwey in Amsterdam. In 1906 werd Bruijn onderwijzer aan de Humanitaire School te Laren en viel Vox Humanitatis uiteen. In deze tijd ging Terwey, met instemming van Van Rees, een vrij huwelijk aan met diens dochter Mies. In het 'Humanitaire bosje' te Blaricum werd voor het paar een hutje gebouwd. In 1905 deed Terwey mee aan het blad Ontwaakt!. Dit propagandablad voor humanitair-anarchisme onder redactie van Van Rees bestond maar een jaar. Met Anarchie, weekblad gewijd aan anarchie, kreeg Terwey eindelijk een eigen spreekbuis, die slechts enkele maanden in 1908 bestond. Na negen nummers moest de redacteur constateren dat er voor zijn blad geen publiek was, alhoewel hij het voor iedere anarchistische stroming bedoeld had. 'En ik moet eerlijk erkennen dat ook mij de lust verder ontbreekt, u nog langer op die kost te vergasten.' Terwey keerde terug tot de schilderkunst en ging op reis. Hij bezocht in 1909 München en Londen. In 1910 probeerde Terwey het nog een keer met de Bond der Jongeren, die enigszins christen-anarchistisch was. Hij werd redacteur van het bondsblad Ontwaking. Maar binnen het jaar was de bond weer verdwenen wegens onenigheid tussen voorzitter Willem Banning en Terwey. Intussen was hij lid geworden van de Theosofische Vereeniging in Laren-Blaricum, waarvan vele kunstenaars uit de omgeving lid waren. Terwey had genoeg van het christen-anarchisme. Onder invloed van de kunstpedagoog H.P. Bremmer ging hij zich uitsluitend toeleggen op de schilderkunst. Bremmer was door Jan Ligthart, die Terwey via Bruijn kende, op hem attent gemaakt. In 1911 bezocht Terwey Rome. Hij behoorde in deze jaren tot de symbolistische 'Kunstenaren der Idee'. Bremmer bewonderde schilders die een grote 'artistieke emotie' bezaten. Hij propageerde hun werk in gegoede kringen. Mevrouw H. Kröller-Müller kocht een flink aantal tekeningen van Terwey. In 1914 vertrok Terwey naar Zwitserland, waar hij in 1911 een tijdlang had verkeerd en waar hij tot zijn dood zou werken en wonen. Contact met zijn oude geestverwanten onderhield hij niet. Wel toonde hij zich dankbaar ten opzichte van Bremmer. Nog in 1918 dankte hij hem voor zijn inzet. In 1961 verscheen Terwey in het radioprogramma van Bert Garthoff, 'Dit is uw leven', ter ere van zijn oude vriend Cor Bruijn, die hij sinds hun christen-anarchistische periode niet meer ontmoet had. Archief: Map en collectie (schilderijen, tekeningen) J.P. Terwey in Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (Den Haag). Publicaties: Een stem uit de gevangenis. De christenen als oorlogsbarbaren door den dienstweigeraar Jan Terwey. Gevolgd door een brief aan zijn vrienden (z.pl. z.j.); Protest tegen de gevangenhouding van den dienstweigeraar Arie Tazelaar (Amersfoort 1905); D.L. Daalder, Hoe de kaboutertjes en de reuzen ontstaan zijn: eene vertelling over de wording der aarde met wat er op is met penteekeningen van Jan Terwey (Amsterdam 1909); Mozaik. Verzen (Blaricum 1912); C. Bruijn, De oorlog: vertellingen voor oudere kinderen met penteekeningen van Jan Terwey (Amsterdam z.j.). Literatuur: J. van Rees, Open brief aan den Weled. Hooggel. Heer Dr. A. Kuyper Oud-Hoogleraar van de Vrije Univ. te Amsterdam, naar aanleiding van de dienstweigering van Jan P. Terwey (Amersfoort 1903); F. Ortt, Manifest van het Landelijk Comité Zaak-Terwey Waar 't omgaat en wat onze plicht is (z.pl. z.j); F. Ortt, Twee slachtoffers van gewetensdrang (z.pl. 1904); 'Een dienstweigeraar' in: De Vrije Gedachte, 2.1.1904; F. van der Goes, 'De zaak Terwey' in: De Nieuwe Tijd, 1904, 145-148; J. Giesen, Nieuwe geschiedenis. Het antimilitarisme van de daad in Nederland (Rotterdam 1923) 13-14; R. Jans, Tolstoj in Nederland (Bussum 1952); G. Harmsen, Blauwe en rode jeugd (Assen 1961); P.A. Scheen, Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1950 (Den Haag 1970) 433-434; M. Bruijn, De man achter Sil. Over Cor P. Bruijn als idealist, onderwijspionier en schrijver, 1883-1978 (Den Haag 1984); G. Termeer (red.), Dienstweigeraars (Amsterdam 1984) 21-30; H. Balk, 'Het publiek van H.P. Bremmer' in: Jong Holland, 1993, nr. 2; P.M.J. Jacobs, Beeldend Nederland. Biografisch handboek L-Z (Tilburg 1993) 462; L. Heyting, De wereld in een dorp. Schilders en wereldverbeteraars in Laren en Blaricum 1800-1920 (Amsterdam 1994) 60, 74, 86, 89, 90, 121, 134, 153, 154, 156. Portret: Jan Pieter Terwey (tekening van Verax uit Geïllustreerd Zondagsblad van het Volksdagblad, 27.3.1904), IISG Auteur: Jannes Houkes Oorspronkelijk gepubliceerd in: BWSA 7 (1998), p. 223-226 Laatst gewijzigd: 13-02-2003

Gezin 1

Huwelijkspartner:	Hanna Rosina Rauber
Huwelijk:	XXXX	onbekend
Kinderen:
	Geertruijda Terweij	geb. 1918
	Jochem Terweij	geb. 1921
	Helmuth Terweij	geb. 1928

Gezin 2

Huwelijkspartner:	Maria Jeanette Adrienne van Rees	geb. 10 Dec 1886
Huwelijk:	29 MEI 1907	vrij huwelijk