Johanna Adriana Appels

Geslacht:	Vrouw
Vader:	Dirk Appels
Moeder:	Johanna Adriana van Stam
Geboren:	9 MEI 1906	Driebergen
Overleden:	31 Juli 1994	Nieuw-Beerta
Aantekeningen:	Een Groninger pastorie in de storm 1947 Ader Johanna (1906 - 1994 ) Personal Information Last Name: Ader First Name: Johanna Adriana Maiden Name: Appels Alias: JO Date of Birth: 09/05/1906 Date of death: 31/07/1994 Rescuer's fate: survived •imprisoned Nationality: THE NETHERLANDS Gender: Female Profession: JOURNALIST Ader Johanna Ader Johanna Credit: NIOD Rescue Place during the war: Nieuw Beerta, Groningen, The Netherlands Rescue Place: Nieuw Beerta, Groningen, The Netherlands Rescue mode: Hiding Arranging shelter Supplying basic goods File number: File from the Collection of the Righteous Among the Nations Department (M.31.2/423) Commemoration Date of Recognition: 22/11/1967 Righteous Commemorated with Tree/Wall of Honor: Tree Ceremony held in Yad Vashem: Yes Rescued Persons Samuels, Nettie Hijmans, Josephine Ader, Bastiaan Jan & Johanna Adriana (Appels) At the age of 17 Bastiaan (Bas) Ader went to study theology in the city of Utrecht and simultaneously worked as an organist in Lochem, Gelderland. Bas had boundless energy and liked to direct it towards a cause that he believed in. In Bas’s final year of studies for the ministry, in the mid-1930s, he set off on a six-month tour of the Holy Land. He had been married for a year by this time and his wife Johanna (Jo) stayed behind in Amsterdam, where she worked on a newspaper. In 1938 Bas and Jo moved to Nieuw Beerta, Groningen, where Bas took up his first post. Nieuw Beerta was a long-neglected parish, far from the urban center of the city of Groningen. As was the custom in rural parishes the young couple was given a spacious home surrounded by a large garden. In the years to come this property became a hideout for many Jewish fugitives. The Aders cheerfully undertook the task of reviving and rebuilding the congregation and its sister community. As Bas ministered to the spiritual needs of the community, Jo took it upon herself to organize women’s clubs and fill in for her husband whenever he was away. Nettie Samuels was the first Jewish refugee to be hidden in the Aders’ parsonage. Nettie was a friend of Jo’s from Amsterdam. A friend of Nettie’s soon joined her at the hideout and from that time on it was determined that people should hide in pairs as much as possible. It was believed that two people would provide support and comfort to each other during the long hours of the day when absolute silence had to be maintained. For the family hiding the Jews, the danger was no greater if they hid two people---it was equally forbidden to hide one or 100 people. Shortly afterwards, two more Jewish girls went into hiding in the Aders’ home and they were soon joined by two of Jo’s nephews who were evading forced labor in Germany. Bas, or Uncle Bas as his wards called him, also known as Gerard van Zaanen when he worked with the Resistance, was hardly ever home. From the early stages of the occupation, he journeyed frequently to and from Amsterdam, to the Joodsche Invalide, once a Jewish old age home, to offer hiding places to people who had no money or contacts. Bas’s entire family---parents, sister, in-laws---assisted him in his effort to save and hide as many Jews as possible. For the duration of the war, Bas kept in touch with all the people he hid. He personally took them food coupons, brought them news from friends, and encouraged them. In early 1944, the Germans began to scrutinize Bas’s activities carefully. He decided that his wards should move to Limburg. How could one move a group of fugitives such a long distance without being caught? Bas came up with an original solution: German soldiers returning from their furloughs in Germany traveled on a late-afternoon train that arrived in Holland close to midnight. When the train pulled into the pitch-dark station, the soldiers would be fast asleep. As the train was filled with German soldiers, there was no document control and so Bas was able to sneak the fugitives onto the train, where they could mingle with the few non-military Dutchmen and thus travel across the country. In the spring and summer of 1944 the Jews were moved mainly to Brunssum and Heerlen in Limburg, and some to Amsterdam. Some of Bas’s charges survived the war in their new hideouts but some were caught, transported to Westerbork, and from there to Poland, where they perished. As the war went on and the German search for Bas intensified, he was forever stepping up the level of his illegal activities. He continued to contact Jews who needed hiding places, arranged hideouts for them, and then procured false papers, food coupons, food, medication, and clothing for them. The German authorities eventually caught up with him in Haarlem after someone he considered a close friend betrayed him while he was on a mission to place a young girl in hiding. Bas was imprisoned in August 1944. He was executed on November 22, 1944, one month before his 35th birthday and 16 days after his second son, Eric, was born. During the war, Jo was always actively involved in Bas’s rescue attempts. She maintained the house in the parsonage with the help of a few servants and helpers while the number of hidden charges grew to nine. Between 1942 and 1944, she had two children, the second born while she herself was in Winschoten fleeing the Germans. During this time, she was also incarcerated for a few days and interrogated. Jo kept a diary for the duration of the war in which she wrote down her thoughts and feelings as well as the daily incidents. After the war, she published the diary under the title Een Groninger Pastorie in de Storm (“A Groningen Parsonage in the Storm”). In all, the Aders saved between 200 and 300 people during the course of the war. On November 22, 1967, Yad Vashem recognized Bastiaan Jan Ader and his wife, Johanna Adriana Ader-Appels, as Righteous Among the Nations Johanna Adriana Ader-Appels, draagster Verzetsherdenkinskruis, ridder in de Orde van Oranje-Nassau (9.5.1906 Utrecht, dochter van aannemer Jan Appels-31.7.1994 Winschoten; begraven achter de kerk van Nieuw-Beerta); gehuwd op 25.9.1935 in de Willem de Zwijgerkerk te Amsterdam met ds. Bastiaan Jan Ader (30.12.1909 's Gravenzande-20.11.1944 Achterberg bij Veenendaal); bezat M.O-akte Engel; werkte op redactiebureau en schreef verhalenbundel; volgde opleiding tot godsdienstlerares; na de oorlog hervormd evangelist, later predikant te Nieuw-Beerta. Ontving d.d. 22.11.1967 samen met haar man - zie hierboven - de Yad Vashem-onderscheiding. Bibl.: Een Groninger Pastorie in de Storm (Franeker, 1947). Lit.: Els Boon, Een gezamenlijke roeping alleen voortgezet - De dood van een predikant en de gevolgen voor diens gezin, artikel in Van Kansel naar Barak, 121-135 Johanna-Ruth Dobschiner, pp. 122-129, 138-158, 172vv.' 185v., 190-193, 205vv., 225-227, 231v.; J.M. Snoek, pp. 156v., 167; Yad Vashem, pp. 70vv., 368. DRS. G.C. HOVINGH Johanna Appels werd geboren in Driebergen als jongste in een gezin met twee broers en twee zussen. Haar bemiddelde vader was aannemer en haar moeder vroedvrouw. Na haar middelbare schoolopleiding behaalde Johanna een mo-akte Engels en ging zij werken op een Amsterdams redactiebureau. Begin jaren dertig ontmoette ze in de trein de toenmalige theologiestudent Bastiaan Ader, met wie ze voelde samen een ‘Bestemming’ te hebben (Ader-Appels, 334). In 1935 trouwden ze met elkaar. Een jaar later haalde Bastiaan zijn kandidaatsexamen en vertrok hij op een maandenlange fietstocht naar Palestina; Johanna bleef thuis. Korte tijd (september 1937 tot oktober 1938) was Bastiaan hervormd hulpredikant in Haarlemmermeer-Badhoevedorp, daarna aanvaardde hij een beroep van de hervormde gemeente van Nieuw-Beerta in Groningen. Oorlog en verzet Johanna en Bastiaan Ader beschouwden hun gemeente als een binnenlandse zendingspost (Boon, 121). Zo wilde het paar in het nabijgelegen gehucht Drieborg een kerkelijk centrum bouwen waarmee de door het communisme aangetrokken arbeiders teruggewonnen moesten worden. Johanna organiseerde het jeugdwerk, de catechisaties en de vrouwenvereniging. In 1941 volgde zij een opleiding tot godsdienstonderwijzeres om haar man in zijn gemeentewerk te assisteren. In 1943 debuteerde ze onder het pseudoniem J.A. van Schagen met ‘Droomhanneke’ in de jeugdverhalenbundel Als de bladeren vallen. In de zomer van 1942, enkele maanden na de geboorte van hun eerste zoon, kreeg Johanna Ader-Appels een brief van een Joodse vriendin uit Amsterdam die haar vroeg of ze bij hen mocht komen. Deze Lilly Samuel was de eerste van zes vaste onderduikers die bij de Aders een toevluchtsoord vonden. De pastorie in Nieuw-Beerta werd een centrum voor hulp aan Joden en piloten. Met enkele anderen beraamde Bastiaan Ader ook een ontsnappingsplan voor kamp Westerbork, maar hij werd door een oud-catechisant verraden voordat dit tot uitvoer kon worden gebracht – in april 1944 moest hij onderduiken. Nu haar man was ondergedoken, droegen Johanna Ader-Appels en haar dienstmeisje Tantje samen de verantwoordelijkheid voor de dagelijkse verzorging van de onderduikers. Met Pinksteren werden zij gearresteerd, maar de politie liet hen na een nacht weer vrij. Ook haar man bleef actief in het verzet. Ader-Appels bracht de onderduikers elders in Nieuw-Beerta onder meer omdat haar man werd gezocht en ze het niet meer vertrouwde. Op 22 juli 1944 werd hij in Haarlem opgepakt. Een maand later sommeerden de Duitsers Ader-Appels de pastorie te verlaten. Ze kreeg maar een half uur de tijd om haar spullen te pakken en daarom gooide Ader-Appels snel zoveel mogelijk kleren naar buiten, een gebeurtenis die zoon Bas Jan later (in 1970) inspireerde tot het kunstwerk All my clothes. Hoogzwanger verliet Ader-Appels de pastorie, die erna door de Duitsers werd leeggeroofd. Ze verbleef bij bevriende boeren en collega’s in de buurt en ontving clandestiene brieven en gedichten van haar man. Op 20 november 1944, zestien dagen na de geboorte van zoon Erik, werd Bastiaan Ader in de bossen van Rhenen gefusilleerd. In deze heftige tijden was het schrijven voor Johanna Ader-Appels een belangrijke uitlaatklep. Haar bij de buurman verborgen schriften vormden de basis voor haar in 1945 verschenen oorlogsmemoires Een Groninger pastorie in de storm. Een andere manier om het verlies van haar echtgenoot te verwerken was haar initiatief tot het Ds. Aderfonds: begin 1945 stelde ze de kerkenraad voor om dit fonds in het leven te roepen waarmee op termijn het door haar man zo vurig gewenste kerkje in Drieborg kon worden gesticht. Ds. Aderfonds In de brochure ter nagedachtenis van haar man Laat uw licht schijnen (1945) schreef Johanna Ader-Appels vastbesloten te zijn het zendingswerk voort te zetten dat ze met haar man was begonnen. Nadat de gemeente een nieuwe predikant had beroepen, verhuisde ze naar het voorhuis van een boerderij in de buurt. Ze gaf enige tijd Engelse les, terwijl ze intussen werk maakte van haar roeping. In 1946 werd ze in Drieborg aangewezen als onbezoldigd pastoraal medewerker. Tijdens een (rust)verblijf in Zwitserland dat jaar gaf ze lezingen over het verzetswerk. De inkomsten van de uitgave van Een Groninger pastorie in de storm – het boek kreeg dertien drukken en verscheen in het Duits en Fins – en haar lezingen stelden Johanna Ader-Appels in 1948 een huis in Drieborg te bouwen. In 1950 werd voor rekening van het Ds. Aderfonds (opgericht in 1948) een oecumenisch gemeenschapshuis (leerkamer) ingericht. Het centrum was ook bedoeld om gesprekken tussen Nederlanders en Duitsers mogelijk te maken, maar die uitwisselingen kregen tot haar spijt nooit een permanent karakter. Voor de trotse en emotionele Johanna Ader-Appels was het niet eenvoudig om zich staande te houden tussen de opvolgers van haar man, de gemeente en de kerkenraad. Haar uiteindelijke benoeming tot hervormd predikant in Nieuw-Beerta (1973) beschouwde zij als een belangrijke erkenning. Twee jaar later verloor ze haar oudste zoon, de kunstenaar Bas Jan Ader (1942-1975): hij verdween tijdens een bootreis over de Atlantische oceaan. Johanna Ader-Appels had op 12 oktober 1975 een visioen en schreef een Engelstalig gedicht, waarin ze haar zoon vertelt dat ze hem in de golven had gezien: A small baby at the breast of eternity, zoals ze hem als pasgeborene aan haar borst had gehad (Boon, 129). Zijn dood greep haar hevig aan. Uit geërfd vermogen deed Johanna Aders-Appels eind jaren zeventig nog een aanzienlijke schenking aan het Ds. Aderfonds. Op 31 juli 1994 stierf Johanna Ader-Appels op 88-jarige leeftijd; ze werd in begraven in Nieuw-Beerta. Reputatie Johanna Ader-Appels werd benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau, ontving het Verzetsherdenkingskruis en samen met haar man ook de Yad Vashem-onderscheiding. Haar levenstaak bleef ze onder grote waardering van haar gemeenteleden uitvoeren. Het Ds. Aderfonds draagt nog altijd substantieel bij aan de predikantsplaats in de gemeente. Publicaties Een Groninger pastorie in de storm (Amsterdam 1945; heruitgave Franeker 1976). Laat uw licht schijnen. In memoriam 20 nov. 1944 Ds B.J. Ader (Amsterdam z.j. [1946]). Literatuur Els Boon, ‘Een gezamenlijke roeping alleen voortgezet – De dood van een predikant en de gevolgen voor diens gezin’, in: George Harinck en Gert van Klinken red., Van kansel naar barak (Zoetermeer 2011) 121-135. Martha Beuckens-Vries, ‘Uit de schaduw in het licht’. Twintig predikantsvrouwen in de 20 eeuw (Gorinchem 2012). Jan H. Hensema, ‘Kunstenaar van Drieborg verdronk op de oceaan’, Nieuwsblad van het Noorden, 10-7-1976. Ad J. de Jong, ‘Ds Bastiaan Jan Ader. Geb. 20-12-1909, gefusilleerd bij Rhenen 20-11-1944’, Oud Rhenen 26 (2007) nr. 2, 38-45. ‘Het mislukte bevrijdingsplan van Bastiaan Jan Ader’, Drenthe in de oorlog, 2016 [geraadpleegd 11-10-2016]. G.C. Hovingh, ‘Overzicht van predikanten die joden hielpen’, 1-3, Historisch Documentatiecentrum Nederlands protestantisme [geraadpleegd 11-10-2016]. Website Bas Jan Ader [geraadpleegd 11-10-2016]. Website Ds. Aderstichting [geraadpleegd 11-10-2016]. Website Protestantse Gemeente Reiderland [geraadpleegd 11-10-2016]. Illustratie J.A. Ader-Appels met zoon Bas Jan, door Lilly Samuel, ca. 1942 (Groninger Archieven). Auteur: Eva Moraal laatst gewijzigd: 10/04/2017

Gezin 1

Huwelijkspartner:	Bastiaan Jan Ader	geb. 30 Dec 1909 overl. 20 Nov 1944
Huwelijk:	25 Sept 1935	Amsterdam
Kinderen:
	Bas Jan Ader	geb. 19 Apr 1942 overl. 1975
	Erik Ader	geb. 1944