Willem van Leer

Geslacht:	Man
Vader:	Samson van Leer
Moeder:	Jette Visser
Geboren:	23 Apr 1855	Gouda
Overleden:	15 Feb 1918	Zurich, Zwitserland
Beroep:		handelsagent
Aantekeningen:	Willem van Leer werd op 23 april 1855 in Gouda geboren als zoon van de goudsmit Samson Barend van Leer en diens vrouw Jette Visser. Het was een traditioneel joods gezin waarin Van Leer opgroeide. Beide ouders waren actief in de joodse gemeente van Gouda. Zijn vader als voorzitter en zijn moeder als lid van verschillende verenigingen waaronder de begrafenisvereniging. Willem van Leer volgde in Gouda de HBS en was een aantal jaren werkzaam in een manufacturenwinkel in Rotterdam. Op 19-jarige leeftijd verhuisde hij naar Amersfoort waar hij ging werken in de tapijtfabriek van zijn broer Bernard. Het was ook in Amersfoort dat hij in 1879 op 23-jarige leeftijd trouwde met de even oude Cato Kalker. Uit dit huwelijk zouden acht kinderen geboren worden, waaronder de bekende industrieel Bernard van Leer. Willems vrouw kwam uit een orthodox-joodse familie en hield zich nauwgezet aan de joodse rituelen. Dit in tegenstelling tot Willem van Leer die, naar het getuigenis van zijn tot het katholicisme bekeerde dochter Sophie, door de familie van haar moeder in religieuze zin te liberaal werd bevonden. Als zakenman was Willem van Leer weinig succesvol. Hij verhuisde van de ene stad naar de andere, wat in deze periode meestal niet op een grote mate van economische stabiliteit wijst. Het was in Amsterdam, waar het gezin Van Leer in 1886 ging wonen, dat Willem van Leer zijn eerste geschriften publiceerde. Zo schreef hij de sociaal bewogen roman "Uit het leven van een tuchthuisboef" die zich in 1886 afspeelt ten tijde van het Palingoproer in de Amsterdamse Jordaan. Het neerslaan van dat oproer kostte aan 26 mensen het leven. In de roman van Van Leer behoort ook de hoofdpersoon Gerrit Mol tot de slachtoffers. Andere werken die hij in deze periode schreef, waren een biografie over de Amsterdamse acteur Cornelis Bigot en de novelle "Een Erfvoordeel". Over deze novelle onstond onder het publiek van de Handwerkersvriendenkring - waar Van leer de novelle voorlas - enige commotie vanwege de joods-religieuze verdieping die er in het verhaal voorkomt. In kringen van diamantbewerkers viel dat slecht omdat religie daar in de eerste plaats werd gezien als iets dat de mens slechts tot slavernij, haat en intolerantie brengt. Anders dan de joodse socialisten zag Van Leer de weg naar een wereld zonder religie als een doodlopende weg. Geïnspireerd door zijn novelle werkte Van Leer verder aan een plan ter vernieuwing van het jodendom. Voor de Alliance Israelite Universelle - een organisatie die streefde naar emancipatie van de joden en streed tegen antisemitisme - hield Van Leer in de loop van de jaren negentig verschillende praatjes over zijn plannen. Zijn opvattingen waren toen nog geheel aanvaardbaar voor orthodoxe joden en hij kreeg dan ook bijval van de bekende opperrabbijn Tobias Tal. In 1892 verhuisde Van Leer naar Nijmegen waar hij ging werken als handelaar in onroerend goed. Ook literair bleef hij actief. In de joodse pers kondigde hij aan dat hij beschikbaar was voor lezingen en literaire voordrachten. In 1897 voerde de Nederlandsche Tooneelvereeniging in het Amsterdamse Paleis van Volksvlijt zijn toneelstuk "Zippora" op. In Nijmegen was Van Leer lid van de vrijmetselaarsloge Sint Lodewijk. In deze periode begon zijn houding ten opzichte van het institutionele jodendom kritischer te worden. Hij pleitte voor een ethische religie en voor een scheiding tussen wat volgens hem het ware geloof was en het institutionele jodendom. Ook begon hij in deze tijd sympathie te krijgen voor het socialisme. Rond 1900 kan Van Leer omschreven worden als een sociaal-democratische zionist. In 1899 was hij betrokken bij de oprichting van de Nederlandse Zionistenbond. De ontwikkeling die Van Leer doormaakte laat zich omschrijven als een aandachtsverschuiving van filantropie en emancipatie naar zionisme en socialisme. In de loop van die ontwikkeling liet hij de joodse religie weliswaar niet geheel vallen, maar zijn opvattingen pasten niet langer binnen het traditionele jodendom. Terwijl Van Leer steeds meer vervreemdde van het traditionele jodendom, bleef zijn vrouw, Cato Kalker, tot haar dood in 1928 een fervent aanhanger van het orthodoxe jodendom. Van Leer's weinig orthodoxe houding ten opzichtte van christendom en jodendom komt met name tot uiting in zijn rede "Maschiach Komt!" die hij in 1901 in de Nijmeegse loge Sint Lodewijk voorlas. De daarin geuitte ideeën zouden een grote invloed hebben op de Messiaanse bevlogenheid van zijn tot het katholicisme bekeerde dochter Sophie. Behalve van Messiaanse interesse geeft de rede van Van Leer ook blijk van de invloed van socialisme en anarchisme. Volgens Van Leer kan het ware levensgeluk pas aanbreken als de muur tussen bezitters en bezitlozen is geslecht. Pas dan zal de Messiaanse belofte kunnen worden ingelost. In de archieven van de loge Sint Lodewijk staat Van Leer vermeld als schrijver. Had hij als schrijver enig succes, als zakenman was hij minder succesvol. In 1904 ging hij zelfs failliet. Het gezin Van Leer viel vervolgens uit elkaar. Van Leer, zijn vrouw en zijn twee jongste twee dochters, Sophie en Clara, vestigden zich na een verblijf in het Duitse Kleef in het Zwitserse Luzern waar Van Leer een nieuwe zaak had opgericht de "Holländische Agentur" genaamd. In 1916 zou Van Leer volgens zijn dochter Sophie van plan zijn geweest naar Palestina te gaan. Het is echter onwaarschijnlijk dat hij daar ook daadwerkelijk geweest is. In 1917 werden Van Leer, zijn vrouw en zijn dochter Clara in ieder geval in Zürich ingeschreven. Het was hier dat hij een jaar later, op 15 februari 1918, plotseling overleed. Hij werd, overeenkomstig zijn wens, begraven op de joodse begraafplaats van Muiderberg.

Gezin 1

Huwelijkspartner:	Cato Kalker	geb. 18 Apr 1855 overl. 15 Feb 1928
Huwelijk:	22 Jan 1879	Amersfoort
Kinderen:
	Sigismund Bernard van Leer	geb. 26 OKT 1879 overl. 20 OKT 1952
	Joseph Emanuel van Leer	geb. 31 OKT 1880 overl. 2 Nov 1934
	Clara van Leer	geb. 27 OKT 1895
	Floris Henri van Leer	geb. 26 Dec 1881
	Bernard van Leer	geb. 27 Dec 1883 overl. 6 Jan 1958
	Flora van Leer	geb. 14 Sept 1885
	Henriette van Leer	geb. 26 Aug 1887 overl. 1971
	Sophia Jeannette van Leer	geb. 3 Feb 1892 overl. 3 Juni 1953